"شب یلدا"یا "شب چله" آخرین شب آذرماه ، شب پیش از نخستین روز زمستان و درازترین شب سال است که با نزدیک شدن این شب،ایرانیان به تکاپوی خرید میوه و آجیل مشغول می شوند تا با جمع شدن در کنار یکدیگر شب به یاد ماندنی را برای خود و اطرافیان رقم بزنند.دراین شب کوچکترها نزد بزرگترها می روند و می کوشند شب چله زیبایی را در کنار پدر بزرگ و مادر بزرگ خود داشته باشند.
پدر بزرگ و مادر بزرگ ها هم از خاطرات زیبای خود در ایام جوانی می گویند، از روزهای سرد و شبهای بلند زمستانی و خواندن شاهنامه و گرفتن فال حافظ می گویند.
از قدیم الایام در ایران مرسوم بوده که شب یلدا را با خواندن شاهنامه و فال حافظ به پایان برسانند و سال خوبی را همراه با سلامتی برای یکدیگر آرزو کنند و در کنار یکدیگر این شب بلند سال را جشن بگیرند.
یک کارشناس تاریخ در اصفهان درباره تاریخچه شب یلدا گفت: این شب در نیم کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن شب به بعد طول روز بیشتر و طول شب کوتاه تر می شود.
محسن هدایتی"افزود:ایرانیان باستان بااین باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید،روزها بلندتر می شوند و تابش نور ایزدی افزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می کردند.
وی با اشاره به اینکه یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می شود، یک سنت باستانی است، افزود: پیروان میتراییسم آن را از هزاران سال پیش در ایران برگزار می کرده اند.
وی تصریح کرد: در این باور، یلدا روز تولد خورشید و بعدها تولد میترا یا مهر است وبسیاری بر این باورند که ریشه پاسداشت شب چله میراث قوم کاسپیان است.
کاسپها از اولین اقوام آریایی هستند که وارد ایران شدند.
وی خاطرنشان کرد: کاسپها دریافتند که پس از آخرین شب پاییز اندک اندک بر بر طول روزها افزوده و از طول شب های سرد کاسته می شود.
این کارشناس افزود:ایرانیان باستان، این شب را شب تولد الهه مهر (میترا) می پنداشتند و به همین دلیل این شب را جشن می گرفتند و گرد آتش جمع می شدند و شادمانه رقص و پایکوبی می کردند.
هدایتی افزود: یلدا از نظر معنی معادل کلمه"نوئل" از ریشه ناتالیس رومی به معنی تولد است و نوئل از ریشه یلداست.
وی گفت:واژه یلدا سریانی و به معنی ولادت است و ولادت خورشید(مهر و میترا) و رومیان آن را(ناتالیس انویکتوس )یعنی روز(تولد مهر شکست ناپذیر)می نامند.
کارشناس ارشد امور فرهنگی و پژوهش سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان گفت: شب یلدا از رسوم دوران باستان است.
"فرشید ابراهیم پور"افزود:در تاریخ و فرهنگ یا فولکلور"folklore " ایران زمین،رسوم و باورهای زیبا و پسندیده ای از دوران باستان تاکنون برجای مانده است.
وی اظهار داشت: شب یلدا پس از گذشت قرن های متمادی هنوز به عنوان سنتی پرطرفدار است که انجام آن با حساسیت خاصی صورت می گیرد.
وی تصریح کرد: شب یلدا،درازترین شب سال و شب اول زمستان است که در اصطلاح عامیانه به آن "شب چله"می گویند.
ابراهیم پور گفت: زمستان عملی را در حقیقت دوماه می دانند که?? روز اول آن را"چله بزرگ" و?? روز آخرآن را"چله کوچک" می نامند و چهار روزآخر چله بزرگ و چهارروز اول چله کوچک را هم روی هم رفته چارچار(چهار- چهار) می خوانند.
کارشناس ارشد امور فرهنگی و پژوهش سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان گفت:یلدا کلمه ای"سریانی"است و به معنی"میلاد" است و ظاهرا از آداب "مهرپرستی" در دوران باستان ریشه گرفته است.
به گفته وی، در فرهنگ زیبای ایرانیان شب یلدا طولانی ترین شب سال محسوب می شود.
وی اظهار داشت:خانواده ها در کنار بزرگان فامیل از قبیل پدربزرگها، مادر بزرگ ها،عموها،عمه ها،خاله ها با صفاو صمیمیت گرد هم جمع می شوند و تا نزدیکی صبح علاوه بردعا و طلب خیر و خوشبختی از خداوند منان برای یکدیگر با انواع میوه ها و تنقلات از قبیل هندوانه،آجیل و انواع شیرینی جات و آش ها و غذاهای محلی و شربت ها به شنیدن داستانها و خاطرات قدیمی می پردازند و از تجربیات بزرگترها بهره می گیرند.
وی گرفتن فال حافظ، دعاکردن برای دختران دم بخت، خوردن هندوانه به واسطه شیرینی زندگی و بردن شب چله ای برای تازه عروسان را ازآداب و رسوم شب یلدا دانست.
وی تصریح کرد: این جشن در ماه پارسی "دی" قرار دارد که نام آفریننده در زمان قبل از زرتشتیان بوده است که بعدها او به نام آفریننده نور معروف شد ،همان که در زبان انگلیسی "day" خوانده می شود.